Ο ανεπίλυτος θυμός και πιθανές εκδηλώσεις - Αντιμετώπιση

Ο  θυμός είναι ένα πρωταρχικό συναίσθημα που δείχνει διαμαρτυρία είτε γιατι κάποια ανάγκη μας δεν ικανοποιείται, είτε γιατι κάτι που συμβαίνει είναι αντίθετο με αυτό που εμείς επιθυμούμε. Η ένταση του θυμού είναι ζωτικής σημασίας προκειμένου να δείξουμε στον άλλον αλλά και να καταλάβουμε και εμεις οι ιδιού τη δυσφορία μας. Είναι κάτι γενετικά προκαθορισμένο που βοηθάει την επιβίωση. Όταν ένα μωρό νιώθει ότι κάποια βιολογική ή συναισθηματική του ανάγκη δεν καλύπτεται, θα θυμώσει και θα κλάψει δυνατά ώστε να προσελκύσει κάποιον ενήλικα κοντά του, με σκοπό την επίλυση της συγκεκριμένης ανάγκης: να ταϊστεί, να αλλαχτεί, να παρηγορηθεί, να νιώσει φροντίδα και προστασία κτλ.

Σε μια ιδανική συνθήκη όπου ο ενήλικας θα ανταποκριθεί άμεσα, ο θυμός θα έχει επιτελέσει το στόχο του και το παιδί θα μπορέσει να λάβει αυτό που ζητάει.

Αν όμως η αναγκη αγνοηθεί συστηματικά ή δεν ικανοποιηθεί στο χρόνο που χρειάζεται, τότε η ένταση που θα συσσωρευτεί θα είναι μεγάλη. Στη χειρότερη περίπτωση δε, όπου ο ενήλικας θα αντιδράσει και αυτός με θυμό, το παιδί θα λάβει διπλό μήνυμα επικινδυνότητας, μια εσωτερικά από την ένταση που βιώνει και μια εξωτερικά από την αντίδραση του που θα δεχτεί.

Εάν η διαμαρτυρία δεν γίνει αποδεχτή, το παιδί δεν μπορεί να κρατήσει και τα δυο συναισθήματα στην συνείδηση του, επειδή δεν διαθέτει την συνδυαστική ικανότητα να μπορεί ΚΑΙ να αγαπά τον γονιό και την ίδια στιγμή να είναι ΚΑΙ θυμωμένο μαζί του. Όταν λοιπόν, θα παρουσιαστεί το δίλημμα, ποιο συναίσθημα θα πρέπει να επιλέξει, θα απαρνηθεί οτιδήποτε μπορεί να το απομακρύνει από την γονεϊκή προστασία, έστω και αν αυτό είναι εις βάρος της αυθεντικότητας του. 

Εάν αυτή η πολικότητα του διλήμματος δεν ρυθμιστεί, παραμένει και στην ενήλικη ζωή και εμφανίζεται ως η γνωσιακή διαστρέβλωση του άσπρου - μαύρου. Πολλές φορές το άτομο δεν μπορεί να δει καμία γκρίζα ζώνη, παρα θεωρεί ότι υπάρχουν μόνο δύο εκδοχές σε κάθε ζήτημα, που συχνά η μια είναι αντίθετη από την άλλη.

Επειδή η συναισθηματική φόρτιση του θυμού, κρατά ενεργοποιημένο το συμπαθητικό νευρικό σύστημα και απειλεί την ομοιόσταση του οργανισμού, θα πρέπει ενδεχομένως να επανέλθει σε ισορροπία (Heller and Kammer, 2022).

Αν αυτό δεν γίνει από τον φροντιστή, το παιδί θα αναγκαστεί να επιλύσει μόνο του την δυσκολία του. Ο τρόπος που θα βρει είναι να αποσυνδεθεί το ίδιο το συναίσθημα του, αποκρύπτοντας την αναγκη από τον εαυτό. Αν δεν υπάρχει αναγκη αυτόματα δεν υπάρχει και συναισθηματική αντίδραση.

Μολονότι πρόκειται για μια έξυπνη στρατηγική επιβίωσης, μπορεί να επηρεάσει δραματικά τόσο το παρόν όσο και το μέλλον του ατόμου.

Καθώς το συναίσθημα αποσυνδέεται από την αντίληψη και αφαιρείται η υγιής έκφραση της διαμαρτυρίας, μένει χώρος για να προστεθούν άλλα συναισθήματα. Ένα από αυτά είναι ενοχή. Η ανεπάρκεια του περιβάλλοντος θα εκληφθεί ως φταίξιμο του ιδιού του παιδιού. Έρευνες έχουν δείξει, ότι το παιδί προτιμά να νιώθει ότι δεν είναι άξιο να αγαπηθεί, αλλά εχει γονείς που είναι ικανοί να το  αγαπήσουν, πάρα να νιώθει ότι αυτό είναι άξιο να αγαπηθεί αλλά οι γονείς δεν έχουν αυτή την ικανότητα (Heller and Kammer, 2022). Με αλλά λόγια, καλυτέρα να φταίει αλλά να εχει κάποιον που είναι ικανός να τον προστατέψει, παρά να μην φταίει το ίδιο, αλλά να είναι απροστάτευτο.

Επίσης αν δηλώσει ένοχο, θα εχει την ψευδαίσθηση ότι προσπαθώντας ακόμη πιο πολύ θα μπορέσει να διορθωθεί και έτσι να διορθώσει και την οποία αστοχία στην γονεϊκή σύνδεση! Στην ενήλικη ζωή όχι μόνο δεν θα επιτρέψει τον υγιή θυμό όταν τα όρια του παραβιάζονται, αλλά θα προσπαθεί να ευχαριστήσει με κάθε τρόπο τους άλλους, βάζοντας στην άκρη τις δίκες του ανάγκες και θεωρώντας τον εαυτό υπόλογο για ότι συμβαίνει.

Άλλο ένα συναίσθημα που επιφέρει συχνά η απόκρυψη του θυμού είναι η ντροπή.

«Η ντροπή φαίνεται να προκαλείται από την ανάγκη μας να νιώσουμε τον σωστό βαθμό σύνδεσης, επικοινωνίας και εγγύτητας με τους άλλους. Προκύ­πτει όταν αισθανόμαστε πολύ κοντά ή πολύ μακριά από τους άλλους. Όταν είμαστε πολύ κοντά, νιώθουμε εκτεθειμένοι και παραβιασμένοι, όταν είμαστε απομακρυσμένοι νιώθουμε αόρατοι κα απορριπτέοι» (Βουλγαράκη, 2015, σελ. 224). Το παιδί που θυμώνει μπορεί να ντραπεί γι’αυτό. Βλέπει τον εαυτό ως κακό, ότι είναι βάρος, νιώθει ανάξιο, πληγωμένο και απορριπτέο και οδηγείται σε συναισθηματικό αδιέξοδο (Heller and Kammer,2022).

Πολλές φορές η αβοηθησία που βιώνει θα παραμείνει και στην ενήλικη ζωή οπού το άτομο θα αδυνατεί να βρει λύσεις στα προβλήματα του. Χαρακτηριστικά όταν θα βρεθεί αντιμέτωπο με δύσκολες καταστάσεις, είναι η αδυναμία εύρεσης λύσης, απόγνωση ότι τίποτα δεν μπορεί να γίνει, τίποτα δεν αλλάζει.

Είναι φανερό λοιπόν, ότι το συναίσθημα μπορεί να θαφτεί αλλά είναι σπόρος. Σύντομα βγάζει καρπούς που αφορούν σε προβλήματα σύνδεσης και επικοινωνίας με τους άλλους, με τον ίδιο του τον εαυτό εφόσον αδυνατεί να γνωρίσει τις ανάγκες του, αλλά και σε παθολογικά και ψυχικά συμπτώματα.  

Έτσι, όταν ο θυμός στραφεί προς τον ίδιο τον εαυτό, μπορεί να εκδηλωθούν ψυχικές διαταραχές, όπως  διαταραχές προσωπικότητας (Iyer, Korin, Higginbotham and Davidson, 2010), αγχώδεις διαταραχές, διατροφικές διαταραχές, καταθλιπτική συνδρομή, καταφυγή σε συμπεριφορές ανακούφισης όπως ο αυτοτραυματισμός κ.α. (Heller and Kammer,2022).

Όσον αφορά σε σωματικές παθήσεις, ο εσωτερικευμένος θυμός εχει συνδεθεί με καρδιαγγειακές, παθήσεις, πονοκέφαλους (Iyer et al, 2010), αυπνία, αρθρίτιδα, άσθμα, δερματικές παθήσεις, ορμονικές δυσλειτουργίες κ.α (Hendricks, Bore, Aslinia and Morriss, 2013).

Από την άλλη, όταν εκδραματιστεί και στραφεί προς τους άλλους, τότε παρατηρούνται επιθετικές συμπεριφορές, ψέματα, εκφοβισμός, βία και διάφορες άλλες εναντιωματικές εκδηλώσεις. Μελέτες αναφέρουν, ότι ο ανεπίλυτος θυμός κατά την παιδική ηλικία, είναι ένας σημαντικός προγνωστικός παράγοντας για την βία και την παραβατικότητα (Hisar,Kazan Kızılkurt & Dilbaz, 2021).)

Η δυναμική της οικογένειας και ο τρόπος που αυτή χειρίζεται και επιλύει τα προβλήματα μέσα στο πλαίσιο, η χαλαρή σύνδεση, η έλλειψη παρακολούθησης και φροντίδας, οι σκληρές τιμωρίες και η αδυναμία παροχής ενός ασφαλούς περιβάλλοντος συχνά αναφέρονται στο ιστορικό των θυτών (Hisar et al, 2021).

Παρόλο που η συνήθης αντίληψη είναι ότι οι εκφοβιστές είναι συχνά ισχυρές προσωπικότητες με αυτοπεποίθηση και δυναμισμό, το υπόβαθρο είναι σαθρό καθώς αποτελείται από πολλές απογοητεύσεις, αισθήματα αδικίας και θυμού.

Στην ενήλικη ζωή ο ανεπίλυτος θυμός συχνά εκδηλώνεται ως χειριστική, επιθετική και ελεγκτική συμπεριφορά.

Συμπερασματικά, μια υγιής γονεϊκή και οικογενειακή επικοινωνία μπορεί να δράσει προληπτικά. Αυτή ξεκινάει πρώτα από τον φροντιστή ο οποίος πρέπει πρωτίστως να κατέχει την ικανότητα να ρυθμίζει το δικό του συναίσθημα του ώστε να μάθει τις δεξιοτητες στο παιδί.

Παρέχουμε επιλογές προς το παιδί ώστε να μπορέσει να αξιολογήσει την κατάσταση κάθε φορά και να αποφασίζει το ίδιο, ανάλογα με την ηλικία του, προς όφελος του. Η ικανότητα επίλυσης προβλημάτων βοηθά το παιδί να αισθανθεί ικανό, κύριο του εαυτού του, υπεύθυνο, να αποκτήσει και ψυχική ανθεκτικότητα και να αποτρέψει την εσωτερίκευση συναισθημάτων αβοηθησίας που τροφοδοτούν τον θυμό, την απόγνωση, την αδικία, την ντροπή και την ενοχή.

Επιπλεον, η αποδοχή και η έκφραση όλων των συναισθημάτων, η ενεργητική ακρόαση, η προσοχή στο παιδί, η κατανόηση των αναγκών, τα υγιή όρια είναι μερικές από τις δεξιοτητες που βοηθούν στην απόκτηση συναισθηματικής ασφάλειας.   

Τέλος, επιτρέπουμε τον θυμό να βιωθεί ως ένα υγιές συναίσθημα και το διαχωρίσουμε από την συμπεριφορά που περιέχει θυμό. Αυτό σημαίνει ότι δίνουμε άδεια στον εαυτό να αναγνωρίζει την διαμαρτυρία, να επικοινωνεί την αναγκη, χωρίς όμως να καταφεύγει σε επιθετικές ή εναντιωματικές συμπεριφορές που είναι κάτι εντελώς διαφορετικό από την έκφραση του υγιούς θυμού.  

Ας εκπαιδεύσουμε και ας εκπαιδευτούμε συναισθηματικά, για μεγαλύτερη ψυχική ανθεκτικότητα.

Βιβλιογραφία

Heller, L., Kammer, B.,  2022, The Practical Guide for Healing Developmental Trauma. Using the NeuroAffective Relational Model to Address Adverse Childhood Experiences and Resolve Complex Trauma, North Atlantic Books, Berkeley California

Hendricks, L., Bore, S., Aslinia, D., & Morriss, G. (2013). The effects of anger on the brain and body. In National forum journal of counseling and addiction (Vol. 2, No. 1, pp. 2-5).

Hisar, T., Kazan Kızılkurt, Ö., & Dilbaz, N. (2021). The Effect of Anger and Family Functions on Bullying Behavior in Individuals with Substance Use Disorder between the Ages of 15 and 25. Alpha psychiatry, 22(1), 61–66. https://doi.org/10.5455/apd.96949

Iyer, P., Korin, M. R., Higginbotham, L., & Davidson, K. W. (2010). Anger, anger expression, and health. Handbook of health psychology and behavioral medicine, 120-132.

Βουλγαράκη Μ. (2015). Το συναίσθημα της ντροπής: Συνδέοντας μικρό- και μακρό-αναλυτικό επίπεδο στην κοινωνιολογία του Thomas J. Scheff. Επιστήμη και Κοινωνία: Επιθεώρηση Πολιτικής και Ηθικής Θεωρίας, 28, 221–229. https://doi.org/10.12681/sas.826